Bu bölümde, Anayasa’dan başlayarak dernekleri ve vakıfları yakından ilgilendiren birincil ve ikincil mevzuata ilişkin genel bir çerçeve çizilmeye çalışılacaktır.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 33. maddesi dernek kurma hürriyetini düzenler. Maddeye göre herkes önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma veya üyelikten ayrılma hakkına sahiptir. Kişilerin bir derneğe üye olmaya veya dernekte üye kalmaya zorlanmaları da yasaklanmıştır. Maddenin devamında dernek kurma özgürlüğüne getirilebilecek sınırlamaların çerçevesi çizilmiş ve derneğin faaliyetlerinin sonlandırılmasının usulü anlatılmıştır.
Medeni Kanunun 56 ila 117. maddeleri dernek ve vakıflara ayrılmıştır. Kanunun 56. maddesine göre “Dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.” Bölümün devamında derneklere ilişkin aşağıdaki konularda düzenlemeler yapılmıştır:
* Dernek tanımı
* Dernek kurma hakkı
* Tüzük
* Tüzel kişiliğin kazanılması
* Üyelik, üyelerin hakları ve yükümlülükleri
* Genel kurul
* Yönetim Kurulu
* Denetim Kurulu
* Derneklerin faaliyetleri
* Yabancı dernekler
* Derneğin sona ermesi
* Derneklerin örgütlenmesi (şube, federasyon, konfederasyon)
* Dernek gelirleri
Vakıflar ise Medeni Kanunun 101 ila 117. maddelerinde ele alınmaktadır. 101. maddede vakıflar, “gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal toplulukları” olarak tanımlanmıştır. Bu bölümde vakıfların kuruluş şekli, kuruluşa yapılabilecek temyiz başvuruları, vakıf tescili, vakıf malları, vakıf senedi, vakıf örgütlenmesi, denetim, vakıf yönetiminin, amacının ve mallarının değiştirilmesi, yıllık rapor, faaliyetten geçici alıkoyma, vakfın sona erme koşulları düzenlenmiştir.
Anayasa ve Medeni Kanun dışında, dernek ve vakıfları yakından ilgilendiren düzenlemeler aşağıdakilerdir:
1. Dernekler Kanunu: 2004’te kabul edilen 5253 sayılı Kanun, dernekler, dernek şube veya temsilcilikleri, federasyonlar, konfederasyonlar ve yabancı dernekler ile merkezleri yurt dışında bulunan dernek ve vakıf dışındaki kâr amacı gütmeyen kuruluşların Türkiye’deki şube veya temsilciliklerinin faaliyetlerini, yükümlülüklerini, denetimlerini ve uygulanacak cezalar ile derneklere ilişkin diğer hususları düzenlemektedir.
2. Vakıflar Kanunu: 5737 sayılı Kanunda vakıfların yönetimi, faaliyetleri ve denetimi, yurt içi ve yurt dışındaki taşınır ve taşınmaz vakıf kültür varlıklarının tescili, muhafazası, onarımı ve yaşatılması, vakıf varlıklarının ekonomik şekilde işletilmesi ve değerlendirilmesi düzenlenmektedir.
3. 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi: Yeni hükümet sistemiyle birlikte değişen devlet teşkilatının tanımlandığı kararnamede Dernekler Dairesi Başkanlığının görev ve yetkileri belirlenmiştir. 13 Eylül 2018 tarihinde Kararnamede yapılan değişiklikle Dernekler Dairesinin ismi Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiş ve Genel Müdürlüğün görevleri şu şekilde tanımlanmıştır:
“a) Dernekler ve şubelerinin, derneklerin ve vakıfların üst kuruluşlarının, yabancı dernek, vakıf ve kâr amacı gütmeyen kuruluşların Türkiye’deki şubeleri ile temsilciliklerinin kayıtlarını tutmak, iş ve işlemlerini yürütmek,
b) 26/3/1987 tarihli ve 3335 sayılı Uluslararası Nitelikteki Teşekküllerin Kurulması Hakkında Kanun hükümlerine göre kurulan teşekküllerin kayıtlarını tutmak, iş ve işlemlerini yürütmek, c) Yardım toplama mevzuatına ilişkin iş ve işlemleri yürütmek,
ç) 4/11/2004 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanununun 35 inci maddesi kapsamındaki iş ve işlemler ile vakıflar, sendikalar, siyasi partiler, vakıf ve sendikaların üst kuruluşlarıyla ilgili olarak İçişleri Bakanlığına mevzuatla verilen görevleri yapmak, bu kuruluşlar ile ilgili iş ve işlemleri yürütmek,
d) 5253 sayılı Kanun kapsamındaki platformlarla ilgili iş ve işlemleri yürütmek,
e) Görev alanına giren kuruluşlara rehberlik ve danışma hizmeti sunmak, idari, mali ve teknik destekte bulunmak, bunlarla ortak projeler yürütmek, eğitim ve benzeri konularda işbirliği yapmak,
f) Dernekler ve şubelerinin, derneklerin ve vakıfların üst kuruluşlarının; 3335 sayılı Kanuna göre kurulan teşekküllerin; yabancı dernek, vakıf ve kâr amacı gütmeyen kuruluşların Türkiye’deki şube ve temsilcilikleri ile 5253 sayılı Kanunun 5 inci maddesine göre verilen her türlü izin ve faaliyetin denetimini yapmak,
g) Türk vatandaşları tarafından yurtdışında kurulan dernek ve benzeri kuruluşların kayıtlarını tutmak, kuruluş ve faaliyetlerini yurtiçinde ve yurtdışında ilgili makamlar aracılığıyla izlemek, değerlendirmek ve bu derneklerle ilgili gerekli işlemlerin yapılmasını sağlamak,
ğ) Bu fıkranın (a) ve (b) bentlerinde belirtilen kuruluşların yönetici veya üyelerinin yasalara aykırı faaliyetleri hakkında, ilgili kuruluşlarla işbirliği içinde çalışarak gerekli işlemleri yapmak,
h) Sivil toplum kuruluşları, ilgili kurumlar, üniversiteler ve diğer araştırma kuruluşlarıyla işbirliği içerisinde, görev alanına giren konularda araştırma-geliştirme çalışmalarında bulunmak, orta ve uzun vadeli stratejileri belirlemek,
ı) Bakan tarafından verilen diğer görevleri yapmak.”
4. Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Yönetmelik: Ekim 2018’de yayımlanan yönetmelik, Dernekler Dairesi Başkanlığının yerini alan Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğünün merkez ve taşra teşkilatının kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarını belirlemektedir. Yönetmelikte, ayrıca, STÖ’lerin katılımı ve Genel Müdürlük ile işbirliğinde önemli rol oynayabilecek Sivil Toplum İstişare Kurulunun amacı ve oluşumu tanımlanmıştır.
5. Yardım Toplama Kanunu: 2860 sayılı Kanun, aralarında dernek ve vakıfların da bulunduğu “yardım toplamaya yetkili kişi ve kuruluşları ve bunların hangi amaçla yardım toplayabileceklerini belirlemek, yardımın toplanması, kullanılması ve denetlenmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemek” amacıyla kabul 1983 yılında kabul edilmiştir.
6. Yardım Toplama Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik: 1999’dan beri yürürlükte olan bu yönetmelik, Yardım Toplama Kanununa göre toplanacak her türlü yardımın ve bu yardım için yapılması gereken her türlü başvurunun usul ve esaslarını belirlemeyi amaçlamaktadır.
Copyright 2020 STGM Tüm HAKLARI SAKLIDIR.
